De gezonde voordelen van Wonderbes of katemfe

De wonderbes maakt citroensap zoet

Botanische Latijnse naam: Thaumatococcus daniellii

Deze geneesplant is onderdeel van de Marantaceae-familie. Het Engels kent de termen miracle berry en katemfe voor deze boom. Ook in het Duits en Frans is de naam katemfe gebruikelijk. Katemfe betekent in Nigeria ''zoete gebeden''. In Zuid-Nigeria wordt de plant gebruikt om matten van te weven, daken, en lokaal voedsel wordt gewikkeld in de bladeren van deze plant. Het kruid wordt verder als potkruid gebruikt.

Het bekendste gebruik is de zoetmakende werking van de vruchten in voedsel en dranken.

Distributie wonderbes of katemfe

Mogelijke verwarring met mirakelbes

Behalve deze zoete wonderbes of katemfe, is er ook een andere vrucht die soms hetzelfde wordt genoemd, erg zoete smaak geeft, en die ook Afrikaanse bodem is, en et als deze bes vooral van West Afrika. Dat is de Synsepalum dulcificum, in het Nederlands Mirakelfruit of Mirakelbes genaamd.

Een andere manier uit West Afrika om iets zoeter te laten smaken is de prekese of Tetrapleura tetraptera. Dat is een grote vleugelboon die meegekookt wordt in soep en tijdens bereiding van dranken, en die een zoete smaak afgeeft aan het water.

Traditioneel geneesmiddel gesteund door wetenschap

De stevige, papierachtige bladeren van deze plant kunnen bijna een halve meter lang worden. Het groeit in heel West-Afrika in het regenwoud. Het zaad wordt medicinaal ingezet als

Braakmiddel en het is een plantmedicijn bij longproblemen. Het fruit is een goed natuurlijk laxeermiddel.
Het bladsap wordt in de traditionele geneeskunde gebruikt tegen gif en insectenbeten. Bladsap en wortelsap wordt aangewend als kalmeringsmiddel en om psychische problemen mee te behandelen.
West-Afrikanen verzamelen soms grote hoeveelheden van het fruit om gefermenteerde palmwijn en zuur voedsel mee zoet te maken.
Onderzoekers vinden dat er verrassend weinig onderzoek is gedaan naar katemfe, ondanks dat de plant een groot scala aan mogelijke toepassingen heeft. Er is alleen onderzoek gedaan naar de insectwerende, de antibacteriële en de antioxidantwerking. De onderzoekers besloten daarom een overzicht te maken van alle fytocomponenten die de plant karakteriseert. Daarnaast deden ze een vervolgstudie naar de antibacteriële werkingen van de plant.
Men zag onder andere dat er secundaire metabolieten in zitten als flavonoïden, saponinen, oliën, steroïden, terpenoïden en glucosiden. Dat zijn stoffen die zo gezond zijn dat ze een medicinale werking hebben. Men vermoedt dat flavonoïden voor de antibacteriële werking zorgen. Flavonoïden staan er eveneens om bekend dat ze allerlei medicinale werkingen vertonen waaronder anti-schimmel, anti-allergie, ontstekingsremmend en anti-kanker activiteit.

Men concludeert dat er allerlei prominente stoffen in zitten die een synergische werking hebben met andere stoffen in de plant, waardoor een reeks aan medicinale toepassingen in de volksgeneeskunde worden gerechtvaardigd.

Foto van bladeen van katemfe in botanische tuin in Duitsland: James Steakley

Katemfe is zoeter dan suiker

Thaumatine in katemfe zorgt voor een zoete smaak, zonder dat er het vergif suiker aan te pas komt. Thaumatine behoort tot een groep van proteïnen die 3000 keer zoeter smaken dan sucrose.

Er zitten geen calorieën in. Thaumatine wordt gebruikt in de voedselindustrie, bijvoorbeeld voor de bereiding van toetjes, dranken en diervoedsel. Het wordt onttrokken uit het vruchtvlees.

Het fruit bestaat voor 4,8% uit thaumatine. Tijdens het onttrekkingsproces van thaumatine wordt het vruchtvlees weggegooid.

Ook de bladeren worden na gebruik gezien als afval. Wetenschappers uit Nigeria zien dat er nog veel medicinale en voedzame stoffen in deze producten zitten.

Het zaad is een bron van voedingsstoffen maar wordt thans daar niet voor gebruikt.

In de toekomst kan dit 'afval' worden gebruikt als grondstof voor nieuwe producten.

De bladeren van de plant kunnen bijvoorbeeld als diervoeder worden ingezet. Andere delen van de plant kunnen wellicht bereid worden tot nutraceutical.

Fotoserie katemfe

Verpakkingsmateriaal, medicijn en smaakversterker

In Ghana is de naam van deze plant Anwonomoo. De bladeren worden bereid tot ontwormingsmiddel.

De bladeren staan in Ghana het meest bekend om voedsel mee te verpakken. Door de opkomst van plastic tasjes worden er steeds minder bladeren gebruikt, wat haaks staat op de wereldwijde omschakeling naar duurzame producten.

Bladeren zijn een duurzaam verpakkingsproduct omdat na gebruik het als veevoer kan dienen.

Hierdoor wordt de totale afvalberg van een dorp, regio of land, niet vergroot.

In elk Ghanees dorp lopen geiten rond die de bladeren zouden kunnen opeten, ook varkens en schapen zouden de bladeren kunnen nuttigen.

Ondanks dat thaumatine wordt geprezen als zoetmaker en smaakversterker, wordt de plant nauwelijks gecultiveerd.

Dit is een sterk contrast met Stevia rebaudiana, een Zuid-Amerikaanse plant die inmiddels wereldwijde faam geniet als natuurlijke, calorievrije zoetmaker.

Vooral vrouwen oogsten de vruchten door lange afstanden af te leggen in het regenwoud.

Om er een goed gewas met hoge opbrengst van te maken is er volgens een studie meer onderzoek nodig. In potentie zou dit gewas veel meer financieel gewin kunnen opleveren dan de gewassen die boeren nu verbouwen zoals cassave, banaan, tomaat, aubergine en yam.

Twee besjes op de grond in het bos, foto van Stefan Porembski, via http://www.westafricanplants.senckenberg.de

Zoet smakende proteïnen in de wonderbes

Universitaire onderzoekers uit Nigeria citeren studies waaruit blijkt dat kunstmatige zoetstoffen als saccharine, aspartaam, cyclamaat en acesulfaam K allerlei bijwerkingen hebben zoals psychologische problemen, geestesziekten, blaaskanker, hartfalen en breintumors.

Je kan je afvragen waarom deze stoffen überhaupt zijn goedgekeurd door voedselinstanties wereldwijd, maar dat is een politiek probleem waar we hier op deze site niet op in zullen gaan.

Er zijn momenteel 6 zoetsmakende proteïnen bekend, die het lichaam niet triggeren om insuline aan te maken, zoals sucrose doet, namelijk brazzeïne, thaumatine, curculine, mabinline, miraculine en pertacline.

Het zaad van katemfe produceert een gelei en kan 10 keer zoveel water opnemen als zijn eigen gewicht, waardoor het een vervanger is van agar-agar, een plantaardig geleimiddel op basis van zee-algen, uit Azië.

Onderdelen van de plant zijn in vele landen veilig bevonden, goedgekeurd en op de markt toegelaten.

De onderzoekers concluderen dat de plant onderbenut is en dat het een veel gezonder vervangingsmiddel is voor suiker, dat slecht is voor de lever en kunstmatige zoetstoffen, die de alvleesklier stimuleert insuline te doen produceren, zodat het alsnog het risico op obesitas vergroot.

Bronnen bij artikel over katemfe of wonderbes

Kaartje geografische verspreiding: Thomas Dijkman
Foto's bessen en wortels: http://www.westafricanplants.senckenberg.de
Overige foto's Wikimedia commons
Foto 2 bladeren: Zz411
Foto klein struikje met glimmend groene bladeren: James Steakley
Meerdere foto's met naambordje: Ji-Elle
Foto's met close up blad aan een struik in een botanische tuin: Ji-Elle
Informatie is deels afkomstig uit interviews
Wetenschappelijke informatie komt uit onderstaande downloadbare bronnen:
1
2
3
4
5