Sublieme geneeskracht van spelt

Spelt is geschikt voor mensen met glutenintolerantie, maar niet voor mensen met coeliakie

Latijnse naam: Triticum spelta

Spelt is een eenjarige plant die lid is van de grassenfamilie. Spelt is een graansoort die al minstens sinds 7000 jaar voor Christus wordt verbouwd en gegeten. Het is in Nederland de laatste jaren steeds populairder geworden; bakkers ontkomen er bijna niet meer aan om speltbroden te gaan bakken daar de vraag naar speltproducten explosief is gestegen. Eigenlijk was spelt tot ver in de Middeleeuwen het meest gebruikte graanproduct.

Spelt wordt tegenwoordig in de fytotherapie, de moderne door wetenschappelijk onderzoek ondersteunde vorm van kruidengeneeskunde gebruikt als voedzaam medicijn.

Geschiedenis gebruik spelt

De antieke Romeinen vertoonden wijdverbreid speltgebruik. Na de Middeleeuwen begon tarwe de overhand te krijgen. 

De enige reden dat men tarwe begon te gebruiken is omdat deze graansoort een hogere opbrengst heeft en niet gepeld hoeft te worden; het is goedkoper, winstgevender en minder bewerkelijk.

Spelt is populair als ecologisch gewas omdat het weinig grondbewerking nodig heeft en resistent is tegen een groot aantal ziekten; het komt erop neer dat tarwe veel meer synthetische groei- en bestrijdingsmiddelen nodig heeft dan spelt. 

Daar staat tegenover dat de lagere opbrengst van spelt ertoe leidt dat er meer grond nodig is om de monden van de bevolking te voeden.

Speltbrood van de Duitse bakker

Overige speltproducten

Naast speltbrood zijn er speltkoekjes, speltmacaroni en andere speltpasta producten. Ook is er speltmeel zodat je minder afhankelijk bent van tarwemeel. Het kan nooit kwaad om te variëren met meelsoorten. Bij sommige biologische winkels kun je speltvlokken kopen om zelf een muesli of speltpap te maken.

In Duitsland wordt Dinkelreis gegeten. Dat zijn gekookte granen van spelt die op dezelfde manier worden klaargemaakt als rijst. 

Maak zelf ook eens speltrijst van hele speltgranen. Dat is de meest gezonde manier om van volkoren spelt te genieten.

Naamgeving spelt

De taxonomie en botanie gebruiken Latijn voor plantennamen.  In het Latijn wordt spelt Triticum spelta genoemd. 

Triticum is een samenvoeging die letterlijk brengt genot´ betekent. 

Het zou kunnen betekenen dat wie een met brood gevulde buik heeft kan genieten, zoals het spreekwoord zegt dat het volk brood en spelen nodig heeft.

Aan de andere kant betekent tritus grazen, veel betreden en malen. 

Speltgraan moet flink worden gemaald wil het een meel vormen om een brood mee te kunnen bakken. Een alternatieve gebruikte Latijnse naam is Triticum aestivum ssp spelta. Triticum aestivum is eigenlijk tarwe. Ssp staat voor subspecies, ds volgens die naam is spelt een ondersoort van tarwe.

Als je in Duitsland bent en je wilt een speltbrood bestellen dan moet je om, Dinkelbrot vragen. Spelt is in het Duits Dinkel.

Werkzame stoffen spelt

Van spelt wordt voor fytotherapeutische doeleinden het zaad gebruikt. Hierin zitten de volgende belangrijke werkzame inhoudsstoffen: 

• 58% koolhydraten waarvan 
• 9% vezels. 

Er zit een behoorlijke hoeveelheid mucopolysachariden of slijmstoffen.

Er zit 16 tot 20% eiwit in spelt zoals lysine, tryptofaan en fenylalanine. Speltkorrels bevatten 3% van het essentiële omega 6 vetzuur linolzuur, de vitaminen thiamine of vitamine B1, B2, E en de mineralen zink, ijzer, silicium en mangaan.

Speltveld

Moeder aller tarwe

Spelt lijkt oerkoren te zijn. De kans is zeer groot dat de huidige tarwesoorten van spelt komen. 

In tegenstelling tot de tegenwoordig gebruikte tarwe heeft spelt geen veranderingen door kruisingen of genetische manipulatie ondergaan.

Tarwe heeft allerlei kunstmatige groeiversterkers nodig om zich te kunnen ontwikkelen maar spelt groeit nog zonder gebruikmaking van synthetische groeistimulerende middelen. Het kan zelfs op arme grond prima geteeld worden. Overigens groeit het wel met behulp van pesticiden.

Spelt is makkelijker verteerbaar

Spelt is ´lichter´ dan tarwe. Er zitten meer verzachtende slijmstoffen in, de mucopolysachariden. Het bevat weliswaar gluten, maar een vorm van gluten die een veel kleinere kans heeft op glutenintolerantie dan tarwe.

Spelt bevat aanzienlijk meer eiwitten in vergelijking tot tarwe; wel 10 tot 25% meer. 

Daardoor is het een stuk voedzamer. Bovendien bevat het het een andere soort eiwit, namelijk in de vorm van de aminozuren tryptofaan en fenylalanine. 

Deze zijn goed voor verschillende hersenfuncties en goed voor een goed, positief humeur in het algemeen.

Meer gezonde vetten en mineralen

Spelt bevat meer vetten en onverzadigde vetzuren maar minder vitamine E dan zijn naaste broertje tarwe. 

Verder zit in spelt meer koper, ijzer, zink, magnesium en fosfor, wat allemaal gezonde mineralen zijn. In spelt zit weer iets minder fytinezuur dan in tarwe.

In spelt zit minder fytinezuur dan in tarwe en meer vetten en mineralen.

Spelt tegen diabetes

Spelt in de botanische tuin in Berlijn

Volgens een onderzoek uit Noord-Dakota, VS, naar voedsel en diabetes is spelt in staat om de bloedsuikerspiegel te verlagen en om oxidateve stress te verminderen. Het kan ook beginnende aderverkalking tegen gaan.

De onderzoekers noemen speltproducten een goede manier om het risico op diabetes te verlagen. Spelt zorgt ook voor betere cholesterolniveaus. De onderzoekers denken dat de enzymen glucosidase en amylase verantwoordelijk zijn voor de positieve werkingen van spelt om diabetes te voorkomen.

Pesticiden in conventioneel en biodynamische spelt

Er wordt wel eens gesuggereerd dat het weinig uitmaakt of je biodynamisch of biologisch eet of conventioneel, omdat in beide producten evenveel pesticiden zouden zitten. 

Dat gaat in ieder geval voor spelt niet op. Een onderzoek uit 2020 laat zien dat in 87% van de conventionele spelt pesticiden zit, en in 25% van de biodynamische spelt.

Daarbij komt dat de residuen van pesticiden in conventioneel spelt ook 4 maal zo hoog waren als in biodynamisch spelt. 

Overigens betekent dit wel dat er pesticiden in biodynamisch spelt kunnen zitten, en dat komt door de regulering op dit gebied.

In Nederland en andere Europese landen is het zo dat in de laatste twee weken geen pesticiden meer mogen worden gebruikt tijdens de teelt van biodynamische voedselplanten. Als het regent in die twee weken, dan spoelen de meeste pesticiden weg.

Dosis en veiligheid van spelt

Speltmeel

Spelt is een veilig middel voor de meeste mensen. Mensen met coeliakie moeten spelt mijden omdat er gluten in zitten. Een onderzoek uit 1995 door de Deutsche Forschungsanstalt für Lebensmittelchemie deed uit ethische overwegingen geen test met mensen met coeliakie door hun speltproducten te geven, maar ze maten het aantal alfagliadinen in spelt. Dat is de toxische stof voor coeliakiepatiënten. Hieruit bleek dat er zoveel alfagliadinen in zitten dat het niet geschikt is voor mensen die de diagnose coeliakie zijn gesteld.

De universiteit deed in 2021 eenzelfde soort onderzoek en daarin wordt geconcludeerd dat mensen met coeliakie geen spelt, kamut of eenkoorn kunnen eten, maar wel haver en havermout. 

Mensen met glutenintolerantie kunnen in veel gevallen gewoon speltbrood eten zonder problemen te krijgen; maar dit is niet aan iedereen voorbehouden.

Bezoek een arts of fytotherapeut

Een groot deel van de informatie over de in dit artikel genoemde geneesplant komt uit het boek Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst. Dat is een handboek in de fytotherapie.

Het is echter niet geschikt om aan zelfgenezing te doen. Wie ergens last van heeft dient een arts of fytotherapeut op te zoeken voor een goede diagnose en keuze voor de beste middelen, afgestemd op jouw persoonlijke situatie. 

De kennis en wetenschap die hier genoemd staan is van puur informatieve aard.

Bronnen bij artikel over spelt

1. Spelt mag bij glutenintolerantie:: Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, Geert Verhelst
2. Vergelijking spelt en tarwe: https://www.researchgate.net/publication/7938645_Spelt_Triticum_aestivum_ssp_spelta_as_a_Source_of_Breadmaking_Flours_and_Bran_Naturally_Enriched_in_Oleic_Acid_and_Minerals_but_Not_Phytic_Acid
3. Foto´s: Wikimedia commons
4. Algemene informatie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Spelt
5. Onderzoek Noord-Dakota: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fendo.2021.727503/full
6. coeliakie alfagliadinen 1995: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7571865/
7. coeliakie universiteit Milaan: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33924221/
8. Pesticiden in spelt: https://cancerres.unboundmedicine.com/medline/citation/32637911/Effect_of_wheat_species__Triticum_aestivum_vs_T__spelta__farming_system__organic_vs_conventional__and_flour_type__wholegrain_vs_white__on_composition_of_wheat_flour___Results_of_a_retail_survey_in_the_UK_and_Germany___3__Pesticide_residue_content_